یاران امام جواد علیه السلام
دوران كوتاه امامت حضرت امام جواد علیه السلام و محدودیت شدید وی از سوی دستگاه حكومتی وقت، هرگز مانع آن نشد كه حضرت در كنار نشر و تبلیغ مكتب تشیع با شیوه های گوناگون، در جو اختناق و حصارها و نیروهای امنیتی بنی عباس به تربیت شاگردان و یاران خویش نپردازد. پاسخ گویی به هزار مسئله در یك جلسه و نیز نشست و پرسش و پاسخ حضرت با حضور هشتاد تن از بزرگان و عالمان تشیع، بیانگر آن است كه در این عصر كمتر عالم و محدث بزرگ شیعی یافت می شود كه محضر پرفیض این امام همام را درك نكرده باشد.
وجود شخصیت ها و راویان بزرگ تشیع چون عبدالعظیم حسنی، محمد ابن ابی عمیر، زكریا بن آدم، فضل ابن شاذان و... نشان از استمرار حركت علمی حضرت امام جواد علیه السلام در عصر پر آشوب خود دارد.
عبدالحسین شبستری در كتاب سبل الرشاد نام 192 تن از یاران، شاگردان و راویان امام جواد علیه السلام را با ذكر منبع و ماخذ بیان می كند. این شخصیت ها اعم از ممدوحین و مذمومین، عبارتند از:
- ابراهیم بن شیبه كاشانی. اصفهانی، اسدی
- ابراهیم بن ابی بلاد یحیی بن سلیم (سلیمان سلمی كوفی - مولی بنی عبدالله بن غطفان، ابویحیی - ابواسماعیل)
- احكم یا احلم بن بشار مروزی خراسانی
- احمد بن اسحاق ابن عبدالله بن سعد بن مالك بن احوص اشعری قمی. (ابوعلی)
- احمد بن عبدالله كوفی (كرخی)
- احمد بن ابی عبدالله محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علی كوفی، قمی یا برقی (ابوجعفر)
- احمد بن محمد بن عمرو بن ابی نصر زید كوفی، مولی سكون (سكونی) مشهور به بزنطی. (ابوعلی یا ابوجعفر)
- احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله بن سعد بن مالك بن احوص بن سایب بن مالك اشعری قمی. (ابوجعفر یا ابوعلی)
- ادریس قمی (ابوالقاسم)
- اسحاق بن ابراهیم حضینی یا حصینی (اسحاق بن محمد بن ابراهیم)
- اسحاق بن محمد بن احمد بن ابان بن مرار بن عبدالله بن حارث نخعی بصری. (احمر ابویعقوب)
- اسماعیل بن مهران بن محمد بن ابی نصر زید بن محمد بن ابی نصر سكونی كوفی. (ابویعقوب)
- امیه بن علی قیسی یا قبسی یا قتیبی شامی. (ابومحمد)
- ایوب بن نوح بن دراج كوفی نخعی. (ابوالحسن)
- بكر بن احمد بن ابراهیم بن زیاد بن موسی بن مالك بن یزید عصری یا قصری. (ابومحمد)
- ابوتمامه یا ابوثمامه
- جعفر بن یحیی بن سعد یا سعید احول
- حسن بن راشد بن علی بغدادی، مولی آل مهلب (ابوعلی)
- حسن بن سعید بن حماد بن سعید بن مهران كوفی اهوازی (ابومحمد)
- حسن و یا حسین بن عباس بن حریش یا حریس رازی (ابوالحسن، ابوعلی، ابومحمد)
- حسن بن علی بن ابی عثمان، عبدالواحد بن حبیب كوفی ملقب به سجاده
- حسن بن محبوب بن وهب بن جعفر بن وهب سراد یا زراد بجلی كوفی (ابوعلی)
- حسن بن محمد جوانی بن عبدالله اعرج بن حسین الاصغر بن علی سجاد بن امام حسین علیه السلام شهید هاشمی علوی (ابومحمد)
- حسین و یا حسن، بن بشار یا یسار مداینی و یا واسطی (مولی زیاد)
- حسین بن سعید بن حماد بن سعید بن مهران كوفی اهوازی (ابومحمد)
- حسین بن سهل بن نوح
- حسین و یا حسن، بن محمد اشعری قمی
- حسین و یا حسن، بن مسلم یا اسلم یا اسد
- ابوحصین و یا ابوحسن بن، حصین خضینی یا حصینی اهوازی
- حفص جوهری (ابوعبدالله)
- حماد بن عیسی صواف
- حمران بن ابراهیم خضینی اهوازی كوفی
- همدان بن اسحاق دسوائی یا دیوانی
- حمزه بن یعلی اشعری قمی (ابویعلی)
- خیران بن اسحاق زاكانی یا راكانی، قراتیسی و یا اسباطی
- داود بن قاسم بن اسحاق بن عبدالله بن جعفر بن ابی الطالب قریشی هاشمی جعفری بغدادی (ابوهاشم)
- داود بن مافنه صرمی كوفی (ابوسلیمان)
- دعبل بن علی بن رزین بن عثمان بن عبدالرحمن بن عبدالله بن بدیل بن ورقاع خزائی مضری كوفی (ابوعلی یا ابوجعفر)
- زكریا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعری قمی (ابویحیی)
- زهرا ام احمد بن حسین بغدادی
- زینب بنت محمد بن یحیی
- سهل بن زیاد آدمی رازی (ابوسعید)
- صالح بن ابی حماد مسلمه و یا سلمه و یا زادبه و یا زادویه رازی (ابوالخیر)
- صفوان بن یحیی بوجلی كوفی بیاع سابری (ابومحمد)
- عباس بن معروف اشعری قمی (ابوالفضل)
- عبدالجبار بن مبارك و یا علی نهاوندی
- عبدالرحمن بن ابی نجران، عمر بن مسلم تمیمی كوفی (ابوالفضل)
- عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن امام حسن مجتبی علیه السلام هاشمی حسنی علوی معروف به عبدالعظیم حسنی (ابوقاسم)
- عبدالله بن خداش بصری مهری (ابوخداش)
- ابوعبدالله خراسانی
- عبدالله بن صلت تیمی قمی (ابوالطالب)
- عبدالله بن محمد بن حصین و یا حضین حضینی و یا حصینی و یا حصیبی، عبدی اهوازی
- عبدالله بن موسی كاظم بن جعفر صادق بن محمد باقر بن علی زین العابدین بن امام حسین علیهم السلام. شهید هاشمی علوی
- عثمان بن سعید عمری و یا عمروی، سمان و یا زیات اسدی (ابوعمرو)
- عثمان بن عیسی عامری كلابی رواسی كوفی (ابوعمرو)
- علی بن اسباط بن سالم كندی كوفی بیاع الزطی (ابوالحسن)
- علی بن بلال بغدادی (ابوالحسن)
- علی بن جعفر صادق بن محمد باقر بن علی سجاد بن حسین سبط بن امام امیرالمومنین امام علی بن ابی الطالب قریشی هاشمی علوی مدنی مشهور به عریضی
- علی بن حسان واسطی قصیر ابوالحسین معروف به منمس
- علی بن حسین و یا حسن بن علی بن عمران بن امام علی سجاد هاشمی، ابوالحسن ملقب به عسكری
- علی بن حكم بن زبیر نخعی كوفی انباری (ابوالحسین)
- علی بن عبدالله قمی عطار (ابوالحسن)
- علی بن محمد بن سلیمان نوفلی و یا علی بن سلیمان نوفلی
- علی بن میسر و یا میسره بصری
- علی بن یحیی ابوالحسین یا ابوالحسن
- عمر بن توبه صنعانی (ابویحیی)
- ابوعمر یا عمرو حذا
- عیسی بن جعفر بن عیسی
- علی بن مستفاد بجلی (ابوموسی)
- قاسم بن عبدالرحمن
- محمد بن اسماعیل بن بزیع كوفی عباسی، معروف بهابن بزیع
- محمد بن حسن بن ابی خالد قمی اشعری، معروف به شنبوله یا شینوله و یا سنبوله
- محمد بن حسن بن شمون تصری بغدادی، ابوجعفر یا ابوالحسن
- محمد بن حمزه
- محمد بن خالد بن عبدالرحمان بن علی برقی قمی، مولی ابی موسی اشعری و یا مولی جریر بن عبدالله
- محمد بن رجاء ارجانی خیاط یا حناط
- محمد بن ریان بن صلط اشعری قمی
- محمد بن سالم بن عبدالحمید كوفی
- محمد بن سلیمان
- محمد بن سنان زاهری خزاعی كوفی (ابوجعفر)
- محمد بن سهل بن یسع بن عبدالله بن سعد بن مالك بن احوص اشعری قمی
- محمد بن علی هاشمی
- محمد بن عیسی بن عبدالله سعد بن مالك بن احوص اشعری قمی
- محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین بن موسی عبیدی، یقطینی اسدی خزیمی یونسی بغدادی
- محمد بن فضیل و یا فضل بن كثیر ازدی كوفی صیرفی مشهور به ازرق ابوجعفر
- محمد بن نصیر مهری، نمیری، بصری
- محمد بن ولید خزار، كرمانی
- محمد بن ابی یزید (و یا) ابن ابی زید قمی رازی
- مصدق بن صدقه مداینی (و یا) كوفی
- معاویه بن حكیم بن معاویه عمار (و یا) علویه بن معاویه دهنی بجلی كوفی
- منصور بن عباس رازی بغدادی ابوالحسین (ویا) ابوالحسن
- موسی بن عبدالملك
- موسی بن عمر بن بزیع كوفی (مولی المنصور)
- موسی بن قاسم بن معاوی بن وهب بجلی كوفی ملقب به مجلی (ابوعبدالله)
- موسی بن مختار بن یزید عنسی
- نصر (و یا) نصیر خادم
- نوح بن شعیب (و یا) صالح بغدادی
- یحیی بن اكثم بن محمد بن قطن بن سمعان تمیمی اسیدی خراسانی مروزی بغدادی
- یحیی بن ابی عمران (و یا) عمران همدانی
- یعقوب بن اسحاق سكیت بن یوسف دورقی اهوازی بغدادی (ابویوسف) معروف به ابن سكیت
- یعقوب بن حماد سلمی انباری بغدادی، معروف به كاتب، ابویوسف
منبع
"یاران، راویان وشاگردان امام جواد (ع)"، شبکه اطلاع رسانی امام جواد علیه السلام، بازیابی: 1 تیر 1392